W Wielkiej Brytanii jest zarejestrowanych blisko 2 miliony osób niewidomych lub mających problemy ze wzrokiem, a następne 4 miliony ma problemy z ręką lub dłonią. W przypadku tych ludzi serwisy nie oparte na standardach są wyzwaniem nie do pokonania. PAS 78 został utworzony po to, by ustalić, co jest konieczne, by serwis był dostępny.
Internet to informacyjna Mekka dla każdego, kto dysponuje jakimkolwiek komputerem, o ile nie jest on daltonistą, leworęczny, ma trudności z czytaniem lub problemy ze wzrokiem, albo cierpi na któreś z długiej listy schorzeń.
W 2004 roku DRC (Disability Rights Commission) rozpoczęła badania, dzięki którym ustalono, że 81% serwisów nie spełnia podstawowych wymagań, a 45% problemów, które napotkali niepełnosprawni, nie mogło być przypisane wyraźnemu pogwałceniu punktów zawartych w Web Accessibility Initiative (WAI). W tym roku zajmujący się problemem dostępności Nomensa (http://www.nomensa.com) ujawniła, że 75% serwisów FTSE 100 (spółek notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych w Londynie – przyp. red.) nie spełnia minimalnych wymogów bezpieczeństwa, i to pomimo dysponowania olbrzymimi budżetami.
Dla DRC stało się jasne, że choć istniejące przewodniki po dostępności do WWW były dobre, nie odgrywały takiej roli, jakiej się spodziewano. Remedium okazał się PAS 78; Przewodnik po dobrej praktyce w zamawianych dostępnych serwisach – zwięzła kompilacja nowych przewodników, która jasno przedstawia obecne zasady.
Według danych DRC w Wielkiej Brytanii żyje około 6,8 milionów niepełnosprawnych (19% populacji) i gdy się temu przyjrzymy, większość z nich będzie użytkownikami sieci. To olbrzymia liczba użytkowników, która zostanie wykluczona za sprawą słabo dostępnych stron. Uczynienie strony dostępnej nie jest kwestią troszczenia się o niepełnosprawnych użytkowników, jest to takie przygotowanie strony, by w najwyższym stopniu umożliwiała każdemu uzyskanie informacji, które go interesują. Projektowanie sieciowych serwisów dla osób niepełnosprawnych nie powinno być postrzegane jako ograniczenie planów twórczego rozwoju.
W rzeczywistości, ograniczenia powinny wyzwolić kreatywność, pobudzając wyobraźnię do odpowiedzi na więcej czynników – mówi Iain Scott, dyrektor kreatywna w agencji Indigo New Media (http://www.indigonewmedia.net). – To pozwoli stworzyć serwis, który fantastycznie wygląda, a zarazem perfekcyjnie działa. Istnieje wiele dodatkowych korzyści przemawiających za budowaniem bardziej dostępnych stron. Są one pomocą dla ludzi korzystających ze starszych wersji przeglądarek (którzy prawdopodobnie nie mają zainstalowanego JavaScriptu lub Flasha), przyczyniają się do powstania prostszego, bardziej efektywnego kodu, a przez to umożliwiają różnym technologiom lepszą interpretację HTML-a oraz sprawiają, że strony szybciej się ładują.
Projektowanie stron z myślą o niepełnosprawnych osobach umożliwia bycie bardziej kreatywnym, innowacyjnym i może rodzić nowe pomysły co do sposobu, w jaki treść ma trafiać do odbiorcy. Dobrym przykładem jest Rightjob4you.co.uk, którego misją jest przywracanie niepełnosprawnych do pracy. Layout, nawigacja na pomocą klawiatury i czytanie za pomocą prawdziwego ludzkiego głosu – to wszystko przyczynia się do tego, że jest to serwis dostępny.
Dlaczego więc, tak wiele serwisów jest niedostępnych dla niepełnosprawnych? Po pierwsze postawa wielu ludzi wobec niepełnosprawnych jest niewłaściwa – mówi projektant Richard Quick (http://www.richardquickdesign.com). – Ludzie zakładają, że dostępna strona musi wyglądać tandetnie. Z tego względu, wiele branż zarzuca ich tworzenie, gdyż chcą mieć piękne strony.
Jest też czynnik czasu. Uczynienie serwisu dostępnym nie odbywa się w pięć minut, ale postrzeganie tego jako bardzo bolesnego procesu to przyczyna, że świat korporacji omija problem z daleka. Czas to zmienić, a ostatnie przewodniki to kawał dobrej roboty, wskazującej, co dokładnie należy zrobić.
Główne zasady
PAS 78 to nowy termin w temacie dostępność, choć co do zasad nie ma nic rewolucyjnego w tych przewodnikach. To kombinacja istniejących najlepszych praktyk, które umożliwiają prostszą implementację dostępności.
Julie Howell, manager w RNIB (http://www.rnib.org.uk) i autorka techniczna PAS 78 twierdzi, że odkąd wiadomo, że sieć może być dostępna dla każdego, nadszedł czas, by wcielić tę wizję w życie.
W wizji Tima Bernersa-Lee sieć była dostępna dla każdego bez względu na jego ograniczenia. Jednakże brak regulacji i szybkość wprowadzanych nowości sprawiły, że ta idea została zapomniana przez społeczność projektantów.
PAS 78 zaleca projektantom podtrzymanie zaleceń WAI, jak też innych zaleceń W3C. Zachęca też projektantów do przestrzegania zaleceń przewodników po dostępności, publikowanych przez twórców oprogramowania przy korzystaniu z technologii nie pochodzących z W3C, takich jak pdf i flash. W rzeczywistości większość z nich to najbardziej kompletne przewodniki objaśniające, jak utworzyć dostępną stronę.
Przejrzystość
PAS 78 jest przydatny dla osób zamawiających strony, jak też dla ich twórców. Nie wyjaśnia, jak zbudować dostępny serwis (co jest szczegółowo określone przez Web Content Accessibility Guidelines). Zamiast tego wyjaśnia, jak zagwarantować jakość przy opracowywaniu dostępnych serwisów.
Gdy przewodniki WCAG pojawiły się w wersji 2.0, stały się mniej opisowe w części wyjaśniającej, jak zbudować dostępną stronę – mówi Gerred Blyth, z Amberlight (http://www.amber-light.co.uk). – Dostępność cierpi ze względu na małe zrozumienie i mylne informacje. PAS 78 jest rodzajem kompromisowego dokumentu. Prosto wyjaśnia kroki gwarantujące jakość, nie zaś to, jakiego należy użyć kodu, by zbudować dostępny serwis. Z tego względu trzeba na niego poświęcić dużo mniej czasu, niż na jakikolwiek inny przewodnik.
Dlaczego więc PAS 78 jest tak pomocny? W 1999 WAI opublikował serię przewodników WCAG (z kolejnymi aktualizacjami), których celem było przekazanie projektantom, jaki jest najlepszy sposób na zbudowanie dostępnego serwisu, jednak mogą się pojawić trudności przy ich interpretacji. PAS 78 zapełnia tę lukę. Pokazuje czytelnikowi w jaki sposób ludzie niepełnosprawni korzystają z sieci, jak zdefiniować dostępność i jak przygotowywać projekty. PAS 78 tworzy sześć głównych części: przewodnik o dostępności w budowaniu, zamawianie, przygotowanie i utrzymywanie serwisu, warunki dostępności, przewodnik Web Accessibility Inititative, poradnik jak zaangażować niepełnosprawnych w budowę strony, test zgodności oraz dodatkowe normy dostępności, które mogą pomóc serwisowi wyjść poza standardy dostępności.
Wyzwanie dla projektantów
Uzyskanie informacji o dostępności od osób z korporacji dla których przygotowujemy projekt może okazać się bardzo trudne. Chociaż są skupieni na finansowych aspektach implementacji, muszą być świadomi wpływu nawet minimalnie większej publiczności – mówi Chris Rourke, dyrektor zarządzający z User Vision (http://www.uservision.co.uk). – Jest jeszcze kwestia techniczna – dostępne strony zazwyczaj łatwiej znaleźć w wyszukiwarkach, lepiej też prezentują się na innych platformach, takich jak PDA.
Wiele organizacji nie rozumie, że bardziej dostępna strona to lepsza strona. Z pewnością można stworzyć bogatszy projekt przy odrobinie wysiłku, ale nie można zapominać o związanych z tym wyzwaniami.
Z punktu widzenia czystego wizualnego projektu, formy ruchomej grafiki to prawdopodobnie jedno z najtrudniejszych zadań – mówi Andy Budd, dyrektor kreatywny w firmie Clearleft (http://www.clearleft.com). – Patrząc na to szerzej, największą przeszkodą jest brak odpowiedniej dokumentacji i niespójna obsługa różnych programów typu czytniki ekranowe (ang. screen reader). Obecnie AJAX jest na fali, jednak niewiele osób dokładnie orientuje się jak czytniki współpracują z przeglądarkami i obsługują aktualizowane treści.
Aby właściwie korzystać z PAS 78, trzeba sięgnąć do listy reguł WAI (http://www.w3.org/tr/wai-webcontent/full-checklist.html) i postępować zgodnie z kilkoma prostymi regułami dotyczącymi dostępności w projektowaniu.
Odnośnie struktury strony, czytniki mogą korzystać ze znaczników informujących je o strukturze.W rezultacie konieczne jest prawidłowe oznaczenie nagłówków, akapitów i danych tabel.
Obrazy mogą być użyte jako nagłówki i oznaczone znacznikami nagłówka.
Użycie różnych kolorów dla odnośników, które zostały już odwiedzone, uchroni użytkowników przed powtórnym korzystaniem z nich, co będzie z korzyścią dla osób mających problemy z pamięcią – mówi Jules Tapin, dyrektor techniczna w firmie Intercea (http://www.intercea.co.uk). – Podobnie różnorodność kolorów rozróżniających poszczególne obszary strony i rodzaje zamieszczonych treści mogą zwiększać dostępność. I znowu, część odwiedzających nie widzi kolorów, toteż nie powinniśmy polegać jedynie na skojarzeniach związanych
z kolorami w rozróżnianiu.
Gdy zestawiamy kolory, powinniśmy także pomyśleć o kontraście między tekstem i tłem i czy ma to wpływ na łatwość czytania. Co do wielkości czcionek, powszechne są małe i są akceptowalnym wyborem tak długo, jak dostępne są ich alternatywy.
To, co jest potrzebne to nawigacja
Nawigacja to kolejny fundament dostępności. Odnośnik do większej liczby adresów na końcu tekstu nie jest pomocny, gdy jest odczytywany przez ekranowy czytnik, o ile nie mówi tego, dokąd odnośnik prowadzi. Konieczne jest więc ich lepsze opisanie. To jest użyteczne w sytuacji, kiedy nie ma jasności, z jaką stroną się połączymy lub informacja pojawia się jedynie wówczas, gdy naprowadzimy na link za pomocą wskaźnika myszy.
Jest to też ważne dla użytkowników naszej strony, aby bezpośrednio uzyskać dostęp do treści. Dla wygody czytników, aby pominąć panele nawigacyjne, zakotwiczone obrazy powinny zostać umieszczone na początku treści.
Nie zapomnijmy o skrótach klawiaturowych, które są alternatywną forma nawigacji, poprzez dodatnie atrybutu accesskey do linków. Upewnijmy się, że nie nadpiszemy w ten sposób standardowych skrótów przeglądarki.
Podobnie jak WCAG, autorzy muszą być bardziej świadomi kwestii użyteczności i powinni przetestować swoją stronę za pomocą wielu użytkowników – to coś, na co PAS 78 zwraca uwagę – mówi Andy Budd z Clearleft. – Serwis nigdy nie będzie dostępny, jeśli nie zostanie solidnie przetestowany. PAS78 i zatrudniliśmy programistę, który go rozumie, prawdopodobnie otrzymamy dostępny serwis, ale nadal będziemy musieli utworzyć dostępną zawartość – mówi Gordon Plant, konsultant z User Analytics
(http://www.useranalytics.co.uk). – Nasze badania
pokazały, że sposób w jaki tworzymy naszą zawartość
tekstową ma olbrzymie znacznie dla
dostępności.
Nawet jeśli przygotowujemy stronę, która jest dostępna, klient może ją niewłaściwie
edytować w swoim oprogramowaniu CMS i wprowadzić zły kod powodujący niedostępność – mówi Nick Mann z firmy Interdirect (http://www.interdirect.co.uk). – W efekcie ważne jest dla projektantów, by sprawdzali regularnie swoje serwisy, na wypadek wystąpienia potencjalnych
problemów. Jakkolwiek my zajmujemy się programowaniem i testowaniem, powinniśmy zadbać o kwestie dostępności.
Nie wymyślono ich po to, by tłumić twórczą wolność, są by pomagać w tworzeniu lepszych stron. PAS 78 nie jest ostatecznym przewodnikiem po dostępności, nadal trzeba będzie odwoływać się do nowszych aktualnych opracowań, ale za cenę 30 funtów nigdzie nie znajdziemy lepszego zestawu porad pomagających w budowaniu stron, z których korzystać rzeczywiście mogą wszyscy.
Prawdziwe korzyści z PAS 78 – wywiad z Leonie Watson
Zbyt często programiści i osoby zamawiające serwisy siedzą i rozważają, co jest,
a co nie jest dostępne. Aby rzeczywiście to sprawdzić, zapytaliśmy branżowego eksperta, osobiście zaangażowanego w zagadnienie dostępności.
Dane: Leonie Watson
Stanowisko: szef działu dostępności w Nomensa
Jak straciłaś wzrok?
Traciłam go etapami, co było konsekwencją cukrzycy w latach 1999/2000. Oczywiście
musiałam przestać pracować jako projektantka stron WWW i bardzo trudno było mi przystosować
się do korzystania z internetu.
Jak udało ci się przejść przemianę jako użytkownik
i projektant?
Z moją wiedzą o sieci miałam trochę autów, gdyż orientowałam się jak tworzone są strony.
To oznacza, że mogłam rozłożyć kod i zmusić go do działania. Jeśli zechcę, mogę dokonać
końcowych zmian, ale korzystanie z sieci nadal jest źródłem frustracji. W przypadku zakupów
to nadal kwestia tego, dokąd możesz się udać, niż tego, gdzie chcesz się udać.
Dlaczego nadal tak wiele stron jest niedostępnych?
Wielu ludzi nie wie zbyt wiele o możliwościach, jakie dostępność może dać ich stronom.
Tysiące projektantów dysponuje zaledwie podstawową wiedzą, choć istnieje kilka kursów,
które uczą naprawdę dobrej wiedzy o dostępności i użyteczności. Dostępność dostrzega się
już po fakcie, ze względu na budżet lub przekonanie, że dostępna strona musi być nudna
i wypełniona tekstem.
Z jakimi problemami dostępności spotykasz
się na co dzień?
Zazwyczaj problemem są obrazki i alternatywny wobec nich tekst. Większość serwisów
stosuje sam alternatywny tekst, choć minusem takiego podejścia jest to, że nie zawsze jest on
pomocny. Zdjęcie w sklepie online powie mi na przykład, że odbywa się tutaj sprzedaż, ale nie
dostarcza mi istotnych informacji na temat tego, co znajduje się na zdjęciu, jak na przykład 15-procentowa
zniżka! Linki tekstowe potrafią być bardzo ogólne, np. \”Kliknij tu po więcej informacji\”,
co stwarza problemy dla czytników, którzy korzystają z zakładek w przeskakiwaniu między linkami, które powinny być bardziej opisane.
Jak PAS 78 może pomóc?
Ważne jest to, że nie wysyła mieszanych komunikatów. Po raporcie DRC stało się jasne, że
istniejące przewodniki nie zawsze były tym, za co chciały uchodzić. Wiele podejmowanych spraw
to były raczej kwestie użyteczności niż dostępności, co prowadziło do nieporozumień. PAS 78
zebrał zdroworozsądkowe rady i jest podsumowaniem wynikającym z wielu doświadczeń. Także
bardziej równomiernie dzieli odpowiedzialność. Wcześniej całą winą obarczano twórców stron.
Obecnie odpowiedzialność dzielą także zamawiający serwisy, a nawet użytkownicy.
Perfekcyjne planowanie
Cały proces zaczyna się od ustalenia firmowych reguł i zatwierdzenia ich przez przełożonych. Następnym
krokiem jest upewnienie się, że zespół, który będzie budować stronę, jest wystarczająco dobrze
wyszkolony, by podjąć się osiągania ustalonych celów.
Po tych wstępnych krokach możemy przejść do samego projektu. Zbudujmy serwis tak, jak to robimy
normalnie i następnie upewnijmy się, że uwzględniliśmy w nim wszystkie punkty WCAG. Możemy
także zaangażować konsultanta od dostępności w czasie trwania tej fazy, by pomógł przy pierwszych
kilku projektach.
Gdy już określiliśmy, jak będziemy rozwijać stronę, ważne jest byśmy ją przetestowali. Możemy to
zrobić we własnym zakresie, jeśli dysponujemy zespołem przeszkolonych ludzi. Jednak ze względu na niezależność
testów, lepiej skorzystać z usług zewnętrznej agencji. Jeśli jednak zdecydujemy się na samodzielne
testy, będziemy potrzebować przewodnika. Skorzystajmy z poniższych prostych 10 punktów.
- Przygotujmy firmowe reguły określające dostępność serwisu sieciowego.
- Upewnijmy się, że nasze plany zmian zaakceptowali właściciele.
- Przeszkolmy twórców stron w tworzeniu dostępnych stron.
- Zaprojektujmy dostępną stronę \”w głowie\”.
- Zaplanujemy realistyczne ramy czasowe dla każdego etapu prac.
- Aktualizujmy każdą sekcję na stronie pojedynczo.
- Sprawdźmy wszystkie kroki pod kątem zgodności z WAI.
- Wskażmy postępy i wprowadzone poprawki właścicielom i odwiedzającym stronę.
- Uzyskajmy niezależną opinię na temat nowych sekcji.
- Ponownie przetestujmy stronę po wprowadzeniu wszystkich poprawek.
